Δρ. Αντωνιάδου Γ. Ολυμπία
Καθηγήτρια Σύμβουλος, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Από την ποιητική της διασποράς στην οικουμενικότητα: διαβάζοντας το έργο του Σπύρου Τσοβίλη
Περίληψη
Τρεις είναι οι εννοιολογικοί προσδιορισμοί της σύγχρονης προσέγγισης της διασποράς: η κοινωνική της διάσταση, η διασπορά ως είδος συνείδησης αλλά και ως πολιτισμική παραγωγή. (Vertovac : 1997). Κατασκευασμένες σε ”τρίτο χώρο” (third space), (Bhabha, 1994 : 37), οι «γραφές της διασποράς» εστιάζουν σε ζητήματα υβριδικότητας, αμφισημίας και πολυφωνίας (Βέικου, Λαλαγιάννη, 2015: 87), εμπεριέχοντας τη γραφή της μετα-μετανάστευσης (post- migration), η οποία δεν αναφέρεται στο μεταναστευτικό φαινόμενο αυτό καθ’ εαυτό, αλλά «στη διαδικασία μετατροπής και όσμωσης που η μεταναστευτική εμπειρία αναπτύσσει για τις επόμενες γενιές» (Geiser, 2008: 127). Σε μια κατάσταση διαρκούς μετάβασης και αλλαγής (Anzaldúa, 1999: 3) οι συγγραφείς αυτοί επιθυμούν να παρουσιάσουν τον κόσμο και τις πολυάριθμες κοινότητές του ως σύνολα μεταβλητά και εν κινήσει σε αντίθεση με κάθε τι στατικό (Βέικου, Λαλαγιάννη, 2015:103). Η διαδικασία αυτή δίνει το έναυσμα για μια ταυτοτική προβληματική, πιο ευέλικτη και πιο κινητική σε σχέση με την παλαιότερη «εθνοτικο-εθνική» (ethnonational) (Albert, 1999 : 162). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του συγγραφέα Σπύρου Τσοβίλη, που αυτοπροσδιορίζεται ως «Ευρωπαίος πολίτης ελληνο-γαλλικής καταγωγής». Η γραφή του έχει επηρεαστεί από δύο ισχυρές πολιτισμικές παραδόσεις, την ελληνική και γαλλική, που εξακτινώνονται από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και τους Γάλλους διαφωτιστές καιρομαντικούς του 19ου αιώνα ως τους οικουμενικούς ανθρωπιστές του 20ου αιώνα. Περνώντας με άνεση από το μυθιστόρημα στην «περιπατητική» ποίηση, διαμορφώνει, μέσω περίπλοκων λογοτεχνικών στρατηγικών, μια διασπορική ποιητική (diaspoetics) που δεν περιορίζεται σε μια αυστηρή ερμηνευτική της λογοτεχνίας, αλλά επεκτείνεται και σε εξωλογοτεχνικές διαστάσεις (Braga and Gonçalves, 2013), σύμφωνα με τον ορισμό που αποδίδει ο Culler στην ποιητική (1999). Μέσα από το πρίσμα της πολιτισμικής ποιητικής (cultural poetics), το έργο του Σπύρου Τσοβίλη, «παραγωγό και παράγωγο συνάμα των ιστορικών συγκυριών» αποτελεί «σημείο συνάντησης και διάδρασης», υπερβαίνοντος «τη νεοκλασική οικουμενικότητα και την κανονιστική της αισθητική στη ρομαντική σχετικότητα και την προβολή της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας» που έθετε, από τον 19ο αιώνα ζητήματα ορίων, διαχωριστικών γραμμών και γλωσσικών ορίων (Τζιόβας, 2017, xv- xvi). Με χαρακτηριστικό «την πολλαπλότητα των κοινωνικών συμμετοχών και των επιδράσεων, στην οποία έγκειται η οικουμενική, πλέον, ελευθερία του ατόμου» (Hassner : 1994, 83) αναδύεται ο «πολυεθνής πολίτης, που στέκεται με ιδανικό τρόπο πάνω από το πλήθος και είναι ικανός να συνθέτει μια πλατιά δέσμη από οπτικές γωνίες» Bruckner: 1994, 46) στο πλαίσιο μιας μεταεθνικής ευρωπαϊκής ταυτότητας (Hassner, 1994 : σ. 84)
Βιβλιογραφία
Tsovilis, Spyros (2009), Carnets de garde, Paris, L’ Harmattan.
Tsovilis, Spyros (2021), Nychtoparorites. Poèmes péripatéticiens, Paris, (υπό έκδοση)
Tsovilis, Spyros (2022), La Ronde de Minotaure, Paris, (υπό έκδοση)
Albert, C. (1999), L’immigration dans le roman francophone contemporain, Paris: Karthala.
Anzaldúa, G. (1999), Borderlands/ La Frontera, The New Mestiza, San Francisco: Aunt lute Books.
Βhabha, H. (1994), The Location of Culture, London/Νew York: Routledge.
Braga, Claudio and Gonçalves, Glaucia R. (2013), “Diaspoetics in the Literature of Karen Tei Yamashita: Brazilian and Japanese Diasporas Compared”, Diasporic Choices, Renata Seredyńska-Abou Eid (ed), Oxford, United Kingdom : Inter-Disciplinary Press : 77-85
Bruckner, Pascal (1993-1994) «Πρέπει να είμαστε κοσμοπολίτες;» (μετ. Καραχάλιος, Μιχάλης), Λεβιάθαν, τεύχ. 14: 45-71, http://pandemos.panteion.gr/index.php?lang=el&q=&op=record&pid=cid:43
Culler, Jonathan D. Literary Theory: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 1999.
Geiser, M. (2008), «La ‘littérature beur’ comme écriture de la post-migration et forme de ‘littérature-monde», Expressions maghrébines, vol.7/1 : 121-139.
Hassner, Pierre, «Προς ένα πολλαπλό οικουμενισμό;» (μτφ. Καραχάλιος, Μιχάλης), (1993-1994), Λεβιάθαν, τεύχ. 14: 73-85, http://pandemos.panteion.gr/index.php?lang=el&q=&op=record&pid=cid:43
Vertovec, S. (1997), «Three meanings of ‘diaspora’ Exemplified among South Asian religions», Diaspora 6 (3): 277-300.
Τζιόβας, Δημήτρης (2017) «Πρόλογος», Η πολιτισμική ποιητική της ελληνικής πεζογραφίας, Από την ερμηνεία στην κριτική, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης,: xi-xvii
Βέικου, Μαριαγγέλα, Λαλαγιάννη, Βασιλική, (2015), Μετανάστευση Κοινωνικές και Πολιτισμικές Εκφάνσεις Θεωρητικά σχήματα, εννοιολογικοί προσδιορισμοί και ορολογία, www.kallipos.gr
Σύντομο βιογραφικό
Δύο φορές βραβευμένη για τις μεταδιδακτορικές της έρευνες, με υποτροφία του Ι.Κ.Υ. και το Βραβείο Έρευνας και Καινοτομίας του Α.Π.Θ., η Ολυμπία Αντωνιάδου έχει διδάξει μαθήματα γαλλικής και ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, συγκριτικής γραμματολογίας και πολιτισμού στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και στο Διαπανεπιστημιακό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Erasmus Mundus CLE «Ευρωπαϊκοί πολιτισμοί και λογοτεχνίες». Από το 2014 διδάσκει ευρωπαϊκή λογοτεχνία, ως ΣΕΠ στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, στην προπτυχιακή ενότητα ΕΠΟ21 και στην ενότητα ΔΓΡ51 του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Δημιουργική Γραφή». Ως Επισκέπτρια Ερευνήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ασχολήθηκε με τις μεταναστευτικές κουλτούρες και διαπολιτισμικές επιρροές στην ιρανική πολιτισμική παράγωγη στην Ελλάδα και τη Γαλλία. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με την ελληνική γαλλόφωνη λογοτεχνία, τη μετανάστευση, τη διασπορά, ζητήματα ετερότητας και ταυτότητας και τους μύθους.
