Antonopoulou Stavroula, Konstantinidis Antonis, Rothoni Anastasia & Koutsogiannis Dimitrios

Τα «βιοδιαγράμματα» ως εργαλεία ανάλυσης και διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στη διασπορά    

Περίληψη

Τα τελευταία χρόνια, στον χώρο της κοινωνιογλωσσολογίας, έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη οπτικών μεθόδων (visual methods) για την παραστατικότερη αποτύπωση όψεων της (πολυγλωσσικής) επικοινωνίας. Ενδεικτικά παραδείγματα είναι τα “mediagrams” των Lexander και Androutsopoulos (2021) και τα “Dominant language constellation maps” των Lo Bianco και Aronin (2020), που αποτυπώνουν τις πιο συχνόχρηστες γλώσσες στη ζωή ενός ατόμου.

Αξιοποιώντας την τάση αυτή, η συγκεκριμένη ανακοίνωση μεταφέρει το ενδιαφέρον στη διασύνδεση της χρήσης της ελληνικής γλώσσας με τη διδασκαλία της και προτείνει τα βιοδιαγράμματα. Πρόκειται για εργαλείο που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο τετραετούς έρευνας, η οποία εστίαζε στις γλωσσικές πρακτικές οικογενειών νεομεταναστών στην Αυστραλία και τη Γερμανία (Κουτσογιάννης κ.ά. 2024). Τα βιοδιαγράμματα αποσκοπούν στην οπτική αναπαράσταση του συνόλου των (πολύ)γλωσσικών πρακτικών των παιδιών (σχολικών και εξωσχολικών, συμβατικών και ψηφιακών).

Στην παρούσα ανακοίνωση, μετά από μια εισαγωγική παρουσίαση του συγκεκριμένου εργαλείου και του θεωρητικού πλαισίου στο οποίο στηρίζεται, η έμφαση δίνεται στο πώς μπορεί να αξιοποιηθεί ερευνητικά και διδακτικά. Προτείνονται τρεις τρόποι αξιοποίησής του: για τη συνολική καταγραφή των (πολύ)γλωσσικών πρακτικών των παιδιών, για την αναζήτηση των βαθύτερων ιδεολογιών που συνήθως διασυνδέουν τις πρακτικές αυτές και για την αξιοποίηση όλων αυτών στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Η παρουσίαση στηρίζεται στην ανάλυση δύο ενδεικτικών παραδειγμάτων παιδιών από οικογένειες νεομεταναστών, ένα που ζει στην Αυστραλία και ένα στη Γερμανία.

Βιβλιογραφία

 Κουτσογιάννης, Δ., Ροθώνη, Α., Αντωνοπούλου, Στ., Κωνσταντινίδης, Α., & Γογωνάς, Ν. (2024).  Διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στη διασπορά: μια ολιστική προσέγγιση. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Lexander, K.V., & Androutsopoulos, J. (2021). Working with mediagrams: a methodology for collaborative research on mediational repertoires in multilingual families. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 42(1), 1-18.

Lo Bianco, J., & Aronin, L. (Eds.). (2020). Dominant language constellations: A perspective on present-day multilingualism. Cham: Springer.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΟΜΑΔΑΣ

Σταυρούλα Αντωνοπούλου

Η Σταυρούλα Αντωνοπούλου είναι διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) με εξειδίκευση στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία. Έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά έργα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και έχει εκπαιδεύσει εκπαιδευτικούς σε προγράμματα του ITYE Διόφαντος με έμφαση στην εφαρμογή της Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνιών στη γλωσσική εκπαίδευση. Ήταν διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο για το μάθημα “Τεχνολογία και Εκπαίδευση στη Γλώσσα”, με σχετικές δημοσιεύσεις και συνεχίζει να είναι διδάσκουσα Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σύγχρονες Τάσεις της Γλωσσολογίας για Εκπαιδευτικούς» (ΕΑΠ) με εστίαση στον κριτικό γραμματισμό. Τα τελευταία χρόνια, διδάσκει ενεργά την ελληνική ως ξένη/δεύτερη γλώσσα, αλλά και ανθρωπιστικά μαθήματα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ως μόνιμη εκπαιδευτικός-φιλόλογος.

Αντώνης Κωνσταντινίδης

Ο Αντώνης Κωνσταντινίδης είναι υποψήφιος διδάκτορας Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η εστίαση της διδακτορικής του διατριβής είναι η οικογενειακή γλωσσική πολιτική οικογενειών Ελλήνων νεομεταναστών στη Γερμανία. Διδάσκει φιλολογικά μαθήματα σε τμήματα ενισχυτικής Γυμνασίου και ελληνικά ως δεύτερη/ξένη γλώσσα σε πρόσφυγες και ελληνόπουλα εκτός Ελλάδος, ενώ έχει συμμετάσχει και σε επιμορφώσεις εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία της ελληνικής. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τον σχεδιασμό διδακτικού υλικού για Γ1 και Γ2, καθώς και τη μελέτη των πολυγλωσσικών ρεπερτορίων εφήβων και των σχετικών γονεϊκών στρατηγικών. Αυτή τη στιγμή είναι ερευνητής σε δύο έργα: το πρώτο επικεντρώνεται στις πολυγλωσσικές πρακτικές παιδιών Ελλήνων νεομεταναστών στη Γερμανία και την Αυστραλία, ενώ το δεύτερο στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών στη διδασκαλία της ελληνικής σε μαθητικό πληθυσμό με μεταναστευτικό υπόβαθρο.

Αναστασία Ροθώνη

Η Αναστασία Ροθώνη είναι διδάκτωρ του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ με εξειδίκευση στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία. Η διδακτορική της διατριβή, που είχε ως αντικείμενο τις πρακτικές γραμματισμού των Ελλήνων εφήβων στην αγγλική γλώσσα, εκδόθηκε το 2019 σε βιβλίο από τον διεθνή εκδοτικό οίκο Palgrave Macmillan (Teenagers’ everyday literacy practices in English:Beyond the classroom).Στα ερευνητικά της ενδιαφέροντα συγκαταλέγονται ο ξενόγλωσσος γραμματισμός, η εθνογραφική έρευνα, η πολυγλωσσία, και οι ψηφιακές τεχνολογίες στη γλωσσική εκπαίδευση. Επίσης, στις πρόσφατες δημοσιεύσεις της συγκαταλέγονται επίσης κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους (Routledge Handbook of Language Learning and Teaching Beyond the Classroom) και άρθρα σε διεθνή περιοδικά (TESOL Quarterly, Linguistics and Education, Applied Linguistics Review) ενώ έχει συμμετάσχει και σε γλωσσολογικά συνέδρια με γραπτές ανακοινώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από το 2020-2023 συμμετείχε ως μεταδιδάκτορας σε ερευνητικό έργο χρηματοδοτούμενο από το ΕΛΙΔΕΚ με θέμα τις πρακτικές (ψηφιακού) γραμματισμού των Ελλήνων νεομεταναστών στην Αυστραλία και τη Γερμανία.
Στον τομέα της διδασκαλίας, από το 2006 εως το 2023 ήταν εκπαιδευτικός αγγλικής γλώσσας στη δευτεροβάθμια δημόσια εκπαίδευση, ενώ από το Σεπτέμβριο του 2023 είναι Μέλος ΕΕΠ Αγγλικής Γλώσσας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Δημήτρης Κουτσογιάννης

Ο Δημήτριος Κουτσογιάννης είναι Καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή (Τμήμα Φιλολογίας) του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στον Τομέα Γλωσσολογίας. Η έρευνα και η διδασκαλία του επικεντρώνονται στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα και στην εκπαίδευση στον γραμματισμό, την εκπαίδευση εκπαιδευτών, τις πρακτικές γραμματισμού των παιδιών και την ανάλυση εκπαιδευτικού λόγου, χρησιμοποιώντας θεωρίες από τον κριτικό κοινωνιογλωσσολογικό χώρο, τη θεωρία της πολυπλοκότητας και τις νέες μελέτες στον γραμματισμό. Κυρίως επικεντρώνεται στη χρήση των ψηφιακών μέσων στη γλωσσική εκπαίδευση και είναι συνιδρυτής της Ειδικής Ομάδας Ενδιαφέροντος “Τεχνολογία και Εκπαίδευση στον Γραμματισμό” (SIG TALE) του ARLE. Πρόσφατα (2020-2023), διεξάγει δύο ερευνητικά έργα με μεγάλη κλίμακα: το πρώτο επικεντρώνεται στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα κατά τη διάρκεια της περιόδου της Covid-19 και το άλλο στις πρακτικές γραμματισμού των παιδιών από την ελληνική διασπορά που ζουν στην Αυστραλία και τη Γερμανία. (http://migrant.web.auth.gr/en/home-page/

Koutsogiannis Dimitrios is Professor at the Faculty of Philosophy, Aristotle University of Thessaloniki, Department of Linguistics. His research and teaching focus on Modern Greek language and literacy education, teacher education, children’s literacy practices and educational discourse analysis and he employs theories from the critical sociolinguistics tradition, the Complexity Theory and the New Literacy Studies. His main focus is on the use of digital media in literacy education and he is co-founder of ARLE’s Special Interest Group “Technology and Literacy Education” (SIG TALE). Currently (2020-2023), he co-ordinates two large-scale research projects: the first focuses on the Greek educational system during the period of the Covid-19 pandemic and the second on the digital literacy practices of children from Greek diasporic background living in Australia and Germany (http://migrant.web.auth.gr/en/home-pag