Δρ. Κώτη-Παπαντωνάκη Δέσποινα
Διεύθυντρια/Εκπαιδευτικός Α/βάθμιας Εκπαίδευσης
Διερευνώντας όψεις της ετερότητας στα σύγχρονα παιδικά βιβλία
Περίληψη
Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας ολοένα και περισσότερο εκδίδονται εικονογραφημένα με θέμα την αναπηρία. Διεθνώς, η εμφάνιση χαρακτήρων με αναπηρία σε λογοτεχνικά κείμενα ήταν συχνή πολύ νωρίτερα από ό,τι στην Ελλάδα, γι’ αυτό και η μελέτη των χαρακτήρων με αναπηρία στα λογοτεχνικά κείμενα έχει αρχίσει πριν από τη δεκαετία του ’60. Στην Ελλάδα οι σχετικές μελέτες είναι ελάχιστες και αποσπασματικές και γράφονται κυρίως την τελευταία δεκαετία. Η παρούσα εργασία μελετά τους χαρακτήρες με αναπηρία στο εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας, στηριζόμενη στη Θεωρία του Φορμαλισμού, αξιοποιώντας όλες τις παραμέτρους, θέμα, σκηνικό, χαρακτήρες, πλοκή, τόνος/διάθεση, ύφος και αφήγηση. Με αυτόν τον τρόπο εστιάζει στους χαρακτήρες με αναπηρία από λογοτεχνική άποψη. Ως προς το θέμα μελετώνται εξ ορισμού τα βιβλία με προφανές θέμα την αναπηρία. Παράλληλα, εμφανίζονται και δευτερεύοντα θέματα όπως η αγάπη, η αλληλεγγύη, η συμπαράσταση, ο σεβασμός, η αυτοπεποίθηση, η ανατροπή στερεοτύπων, κ.ά. Αντικείμενο διερεύνησης αποτέλεσε το σκηνικό σε σχέση με τους χαρακτήρες με αναπηρία, ανεξάρτητα αν είναι ολοκληρωμένο ή μη, και οι λειτουργίες του αναφορικά με τους αναπήρους, ως χώρος επικοινωνίας, ως σύμβολο, κ.ά. Διερευνήσαμε τους χαρακτήρες με αναπηρία (και μη) ως προς την οντολογία τους, την ηλικία, το φύλο, τη θέση τους μέσα στην ιστορία, την ποσότητα των χαρακτηριστικών τους. Η διερεύνηση αυτή έγινε σε συνδυασμό με τον ρόλο τους στην αφήγηση της ιστορίας.
Από τη διερεύνηση του ύφους διαπιστώθηκε ότι ελάχιστοι αρνητικοί στερεοτυπικοί χαρακτηρισμοί που απαντώνται στην ξένη βιβλιογραφία διατηρήθηκαν στα εικονογραφημένα που διερευνήθηκαν, καθώς οι συγγραφείς επιθυμούν να ανατρέψουν τα γλωσσικά στερεότυπα. Η μελέτη του ύφους εστιάστηκε στην παραστατική χρήση της γλώσσας (σχήματα λόγου) που επικεντρώθηκε μόνο στα σημεία εκείνα που αναφέρονται στην αναπηρία. Εξετάστηκαν επίσης τα κείμενα αυτά και από την οπτική του τόνου και της διάθεσης καθώς και τα δύο αποκαλύπτουν στάσεις και διαθέσεις απέναντι στην αναπηρία και την ιδεολογία που κυριαρχεί εκάστοτε. Για την πληρέστερη προσέγγιση του ερευνητικού σώματός μας, μελετήθηκε και το περικείμενο των εικονογραφημένων, το οποίο προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για το θέμα μας, καθώς προσαρμόζεται στη λογοτεχνική προσέγγιση των εικονογραφημένων ιστοριών που μελετήσαμε και προϊδεάζει συχνά τον αναγνώστη ως προς την ιστορία.
Βιογραφικό Σημείωμα
Η Δέσποινα Κώτη-Παπαντωνάκη είναι εκπαιδευτικός στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση και εργάζεται στο 7ο Δημοτικό σχολείο πόλεως Ρόδου (Αμαράντειος Σχολή) εδώ και 23 χρόνια. Τα τελευταία χρόνια υπηρετεί σε θέση διευθυντικού προσωπικού. Αποφοίτησε από το τμήμα Δημοτικής εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου το 1994 με βαθμό Άριστα. Το 2006 είναι κάτοχος μεταπτυχιακού στην περιβαλλοντική εκπαίδευση με τίτλο «Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά και Περιβάλλον» από το τμήμα ΤΕΠΑΕΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Το 2018 εγκρίθηκε η διδακτορική της διατριβή με θέμα «Άτομα με αναπηρία στο σύγχρονο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας» και ανακηρύχθηκε διδάκτορας από το Τμήμα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια με επιστημονικές δημοσιεύσεις και σε επιτροπές για την οργάνωση συνεδρίων. Επίσης συμμετείχε από το 2012 ως εκπαιδευτικός στα εντατικά θερινά εκπαιδευτικά προγράμματα του Πανεπιστημίου Charles Darwin.
